Tuesday, March 14, 2017

स्त्रिया आणि मिनिमलिझम- दोन

आपण स्त्री असल्याने आपल्याला आपणच जमवलेला आपल्या सभोवतालचा इतका मोठा पसारा, माणसांचा, भावनांचा आणि अर्थातच वस्तुंचा, आवरणं काही शक्य नाही, त्या पसा-यावाचून एकांडेपणाने जगणं आपल्याला जमणार नाही, त्यामुळे आपण मिनिमलिझमपासून लांबच राहिलेले बरं असं म्हणत, मिनिमलिझमची तत्वे, त्यांची आपल्या आयुष्यातली आवश्यकता पटूनही ज्या स्त्रिया त्यापासून दूर रहातात, त्यांच्याकरता कर्टनी कार्व्हरने ’विमेन कॅन बी मिनिमलिस्ट टू’ हा ब्लॉग सुरु केला. 

मिनिमलिझम हा वस्तुंपेक्षाही दृष्टीकोनाशी जास्त निगडीत आहे असं ठाम मत असणा-या कर्टनीच्या मते स्त्रिया आपल्या भोवती वस्तुंचा जितका पसारा साठवतात त्यापेक्षा कितीतरी पट अधिक मनात साशंकता आणि भिती यांची अडगळ सांभाळून असतात. 
कोणतीही नवी गोष्ट अथवा तत्व स्विकारायची वेळ आली की स्त्रिया तो उपसायला लागतात.
जसे की-
आपल्याला आता खूप उशीर झाला आहे हे सुरु करायला.
कुटुंबातले लोक, मित्र-मैत्रीणी काय विचार करतील
आपल्या व्यस्त दिनक्रमामधून याकरता वेळ कसा काढायचा
आपल्याला हे जगावेगळं काहीतरी करावसं वाटत आहे याचा अपराधीपणा
सवयीच्या वागण्यापासून लांब जाण्याची भिती

अशा असंख्य अडगळीचं ओझं स्त्रिया मनावर वागवतात. त्यांना हे ओझं फ़ेकून द्यायला प्रेरित करावं हा उद्देश कर्टनीच्या मनात होता. 
त्याकरता प्रत्यक्ष ज्या स्त्रिया मिनिमलिस्ट जगत आहेत त्यांचे अनुभव तिने संकलित केले. डिक्लटरिंग आणि मिनिमलिझमच्या टीप्स देणे हा हेतू त्यात नाही. मिनिमलिस्ट जीवनशैलीमधे आपल्या कुटुंबियांना, परिचितांनाही कसे सामावून घ्यायचे हे त्यातून मुख्यत्वे शिकता येते. 

सामान पाठीवर लादून जगभर हवे तेव्हा फ़िरता यावे हा ’पुरुषी’ स्वकेंद्रित दृष्टीकोन स्त्रियांच्या मिनिमलिझममधे नाही. स्त्रियाचा मिनिमलिझमकडे बघणारा दृष्टीकोन सर्वसमावेशक आहे. 
कुटुंब केंद्रस्थानी असणारा तिचा हा परिघ पर्यावरणाला कवेत घेत विस्तारत जातो.

मिनिमलिझमकडे वळणा-या स्त्रियांमधे सिंगल मदर्सची संख्या सर्वात जास्त असते, कारण गरजेपोटी, आर्थिक चणचणीवर उपाय म्हणून त्या मिनिमलिस्ट होतात हा एक सर्वसाधारण प्रवाद कर्टनीने संकलित केलेल्या मिनिमलिस्ट स्त्रियांच्या अनुभवांवरुन सहज खोडला जातो. 
भल्यामोठ्या कुटुंबात वाढलेल्या आणि युनिव्हर्सिटीत शिकायला बाहेर पडलेल्या सतरा वर्षांच्या रोझपासून न्यूयॉर्कमधे स्वत:चा स्कल्प्चर स्टुडिओ असणा-या एवलिनपर्यंत, एकुलती एक मुलगी म्हणून लाडाकोडात, खोलीभरुन कपडे आणि खेळण्यांच्या पसा-यात वाढलेल्या ओक्लाहोमाच्या सारा पासून चायना टाऊनमधे दोन खणी घरात रहाणा-या सिंगापूरच्या नोरापर्यंत अनेक जणी आयुष्य सोपे, सुंदर करण्याकरता मिनिमलिझमकडे वळल्या आहेत. 

स्वच्छता, सौंदर्य यांची उपजतच आवड स्त्रियांमधे असते, मुलींना उत्कृष्ट गृहिणी बनण्याचे ट्रेनिंग घराघरांमधून दिलं जात असल्याने मिनिमलिझम हा तिच्या दृष्टीने टापटिपीने आयुष्य जगण्यापेक्षा फ़ार वेगळं मुळातच नसतं, मात्र त्याही पलिकडे जाऊन जेव्हा आपल्या घरातली स्त्री जेव्हा जाणीवपूर्वक मिनिमलिझम कडे वळते, मिनिमलिस्ट जीवनशैली कुटुंबियांमधे रुजवू पहाते तेव्हा तिला कुटुंबाचा सपोर्ट मिळतो का, या मुलभूत प्रश्नाचे उत्तर मात्र नकारात्मक येते. 

’रिअल लाइफ़ मिनिमलिस्ट’ जेनचा अनुभव या बाबतीत प्रातिनिधिक ठरावा. 
जेनचे सासरचे घर भलेमोठे, अनेक खोल्या, त्यात भरपूर फ़र्निचर, कपाटे आणि त्यातून ओसंडून वहाणारे सामान. आजीच्या मृत्यूनंतर जेन आणि तिच्या नव-याकडे हे वडिलोपार्जित घर वारसाहक्काने आले त्यातल्या जुन्या सामानासकट. कित्येक दशके कुणाचा हातही न लागलेल्या वस्तू, कपडे जेनने आवरायला काढल्या, गरजूंना वापरता येतील म्हणून तिने त्या खोक्यांमधे भरल्या. 
मात्र जेनच्या नव-याने आपल्या आजीच्या एकाही वस्तूला तिला हात लावता येणार नाही असे बजावले. अडगळीने भरलेल्या घरामधे रहाण्यापेक्षा जेनने मग स्वतंत्रपणे लहानशा अपार्टमेंटमधे रहाण्याचा पर्याय निवडला.

मार्थाची सासू वस्तु संग्राहक होती. खरेदीचे तिला व्यसन होते. सासू आजारी पडल्यावर मार्था तिची शुश्रूषा करण्याकरता आपल्या सासरच्या घरी गेली तेव्हा शेकडो पर्सेस, शूज, कपडे, सजावटीच्या वस्तू यांनी कपाटे भरलेली होती. मिनिमलिस्ट मार्थाने सासूची देखभाल करत असतानाच तिच्या घरातला हा पसारा आवरण्याचे, आणि तब्येत सुधारल्यावर सासूला तिच्या संग्राहक वृत्तीतून, वस्तू खरेदी करत रहाण्याच्या व्यसनातून सोडवण्याचे आव्हान स्विकारले. 
मार्थाला याकरता तीन वर्षे लागली. खरेदीचे व्यसन सुटणे अवघड होते, मात्र त्याकरता मार्थाच्या मदतीला तिच्या सासूचा जुना, आता विस्मरणात गेलेला छंद आला. टेराकोटाची भांडी बनवण्याच्या तिच्या छंदाचे मार्थाने पुनरुज्जीवन केले. 
आता पाच वर्षांनंतर सासूला पुन्हा भेटायला गेल्यावर तिच्या स्वच्छ, सुंदर, प्रकाशित घरामधे टेराकोटाच्या कलात्मक वस्तुंचा पसारा पाहून मार्थाच्या डोळ्यात पाणी आले. 

मार्था लिहिते- “व्हिक्टोरियाने, म्हणजे माझ्या सासूने मिनिमलिझमचा संपूर्ण स्विकार केल्याचे मला जाणवले जेव्हा मी तिची टेराकोटाची भांडी पाहिली. त्यांचा आकार, रंग, त्यावरचे डिझाईनही मिनिमलिस्ट शैलीतले होते.”

मिनिमलिस्ट दृष्टीकोन तुमच्या जीवनशैलीमधेच नाही, तर तुमच्या वृत्तीमधे, व्यक्तिमत्वामधे, तुमच्या हातातल्या कलेमधेही किती सहज झिरपतो याचे हे उदाहरण. 

चित्रकला, शिल्पकला या क्षेत्रांमधे कार्यरत असलेल्या मिनिमलिस्ट स्त्रियांना या संदर्भात काय सांगायचे आहे, त्यांच्या कलाकृतींमधून दिसणारा मिनिमलिझम त्यांच्या जीवनशैलीविषयी काय भाष्य करतो याबद्दल आपण पाहूया पुढच्या भागामधे-          



No comments:

Post a Comment